[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jestto istotne wobec faktu, �e Apolloniusz nie zebra� razem, jak Apion, swoichzarzutów, lecz rozsia� je po ca�ym dziele i raz l�y nas jako bezbo�ników i mi-zantropów, to znów wymy�la nam od tchórzów, a gdzie indziej przeciwnie,oskar�a nas o zuchwa�o�� i brak rozwagi.Twierdzi równie�, �e jeste�my zewszystkich barbarzy�ców najmniej z natury uzdolnieni i dlatego jedynie mynie wnie�li�my do �ycia ludzkiego �adnego wynalazku.My�l�, �e wszystkie tezarzuty zostan� w sposób oczywisty obalone, je�li oka�e si�, �e to, co namnakazuj� nasze prawa i my jak najdok�adniej wykonujemy, pozostaje w sprze-czno�ci z jego wywodami.A je�li b�d� zmuszony wspomnie� o przeciwnychprawach zwyczajowo stosowanych u innych narodów, to s�usznie win� za toponosz� ci, którzy chc� przez porównanie dowie�� ni�szo�ci naszych.Jestemprzekonany, i� po tych wywodach nie b�d� mogli utrzymywa�, �e nie mamytych praw, z których przytocz� najwa�niejsze, ani te� �e nie jeste�my do swo-ich praw tak przywi�zani, jak �aden inny naród.15Prawo contra bezprawie �Moj�esz najstarszym prawodawc�Podejmuj�c temat po tej krótkiej dygresji, chcia�bym najpierw powiedzie�,�e ludziom, którym le�a�a na sercu sprawa �adu i jednego dla wszystkich pra-wa i którzy pierwsi zacz�li to w czyn wprowadza�, s�usznie nale�y przyzna�wy�szo�� pod wzgl�dem kultury i naturalnej cnotliwo�ci nad tymi, co w �yciunie kieruj� si� prawem i porz�dkiem.I w rzeczy samej ka�dy naród stara si�swoje instytucje wywie�� z jak najodleglejszej przesz�o�ci, aby [nie]125 wyda-wa�o si�, �e na�laduje obce wzory, ale �e sam wskaza� innym drog�, jak �y�wed�ug prawa.W tym stanie rzeczy cnota prawodawcy wyra�a si� w umiej�t-no�ci rozeznania si�, co jest najlepsze, i przekonaniu do przyj�cia przezsiebieustanowionych praw tych, którzy maj� wed�ug nich �y�, natomiast cnota luduw wiernym przestrzeganiu wszystkich przyj�tych praw i niedokonywaniuw nich �adnych zmian w dobrej czy z�ej doli.Otó� twierdz�, �e nasz prawo-dawca jest najdawniejszy ze wszystkich, jakich zna historia.W porównaniuz nim Likurgowie, Solonowie i Zaleukos z Lokrów oraz wszyscy ci, co s� po-dziwiani przez Greków, wydaj� si� urodzonymi niejako126 wczoraj lub przed-wczoraj, gdy� w dawnych czasach Grekom nawet sam wyraz �prawo" by� nieznany.�wiadkiem jest Homer, który w swoich poematach nigdzie go nieu�y�127.Bo w rzeczy samej prawo nie istnia�o za jego czasów, ale rz�dzonomasami w oparciu o nieokre�lone maksymy i nakazy królów.I jeszcze d�ugopotem kierowa�y si� one nieopisanymi zwyczajami, w których stale wprowa-dzano zmiany stosowne do okoliczno�ci.Wszelako nasz prawodawca, który�y� w bardzo odleg�ych czasach � a to przecie� przyznaj� nawet ludzie, któ-rzy wygaduj� na nas niestworzone rzeczy128 � okaza� si� znakomitym przy-wódc� i doradc� ludu, a obj�wszy swoim kodeksem ca�� organizacj� �ycia, na-k�oni� lud do przyj�cia go i zapewni� jak najwierniejsze zachowanie go powsze czasy.16Moj�esz jako prawodawca � jego najwi�ksze dzie�oPrzyjrzyjmy si� zatem pierwszemu wspania�emu dzie�u Moj�esza.Kiedynasi przodkowie postanowili opu�ci� Egipt i powróci� do ojczystej ziemi, onstan�wszy na czele wielu dziesi�tków tysi�cy ludzi wybawi� ich z mnóstwa roz-paczliwych i trudnych sytuacji, zapewniaj�c im bezpiecze�stwo.Musieli bo-wiem przeby� bezwodn� i rozleg�� piaszczyst� pustyni�, pokonywa� nieprzyja-ció� i w toku walk ochrania� kobiety, dzieci oraz �upy.We wszystkich tych oko-liczno�ciach on okaza� si� zarówno najznakomitszym wodzem, jak i najroztro-pniejszym doradc� i najtroskliwszym opiekunem wszystkich129.Potrafi� rozto-czy� wp�yw na ca�y naród i zapewni� sobie pos�usze�stwo w ka�dej sprawie,lecz nie wykorzystywa� tego dla jakiej� osobistej korzy�ci.W okoliczno�ciach,w których przywódcy zapewniaj� sobie zbrojne zast�py i w�adz� absolutn� orazprzyzwyczajaj� ludzi do �ycia w zupe�nym bezprawiu, Moj�esz, przeciwnie,uzna�, �e powinien wie�� bogobojne �ycie i poddanym nada� wiele dobrychpraw w prze�wiadczeniu, �e w ten sposób najlepiej oka�e swoj� cnot� i zapewninajtrwalsze bezpiecze�stwo tym, którzy wybrali go na swego wodza.Poniewa�jego szlachetne zamierzenia130 i wielkie przedsi�wzi�cia zosta�y uwie�czonesukcesem, s�usznie mniema�, �e Bóg jest jego przewodnikiem i doradc�.Nabra-wszy najpierw sam przekonania, �e wola Bo�a kieruje jego czynami i my�lami,uzna� za swój pierwszy obowi�zek mniemanie to zaszczepi� ogó�owi ludzi.Cibowiem, którzy wierz�, �e Bóg czuwa nad ich �yciem, nie wa�� si� pope�nia�jakiegokolwiek grzechu.Takim zaiste by� ten nasz prawodawca, nie �aden cza-rodziej czy oszust, jak go niesprawiedliwie nazywaj� oszczercy, lecz jak Minos,którym Grecy si� szczyc� i inni prawodawcy, którzy po nim �yli131.Jedni bo-wiem przypisuj� swoje prawa Zeusowi, drudzy odnosz� je do Apollina i jegowyroczni delfickiej132 ju� to wierz�c, �e to jest prawda, ju� to �ywi�cnadziej�,�e takim sposobem �atwiej im b�dzie ludzi do nich przekona�.Kto za� ustano-wi� najlepsze prawa i doszed� do najw�a�ciwszego pojmowania wiary w Boga,mo�na si� przekona�, porównuj�c same prawa z prawami innych.O tym w�a�-nie mam teraz mówi� [ Pobierz całość w formacie PDF ]