[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Przeto ci, co twierdz�, �e dusza jest niecielesna, mówi�niedorzeczno�ci.Gdyby mianowicie tak by�o, duszanie mog�aby ani dzia�a�, ani doznawa�.A jest przecie�pewne, �e dusza posiada obydwie te w�asno�ci.Je�eli teraz wszystkie nasze dociekania dotycz�ceduszy przeniesiemy do dziedziny czu� i postrze�e�oraz przypomnimy sobie to, co zosta�o powiedzianena pocz�tku, oka�e si� wyra�nie, �e uzyskali�my for-mu�y, przy pomocy których mo�na bada� szczegó�yw sposób dok�adny i pewny.Atoli kszta�ty i barwy, wielko�ci i ci�ary, a tak�ewszystkie inne jako�ci, które si� orzeka o ciele i któres� atrybutami albo wszystkich przedmiotów, albotylko dostrzegalnych i poznawalnych przez zmys�y,nie powinny by� uwa�ane za byty istniej�ce nieza-le�nie � to bowiem jest niepoj�te � ani te� w ogóle zanie istniej�ce, ani za twory niecielesne nale��ce docia�a, ani te� za cz�ci tego ostatniego, natomiasttrzeba uzna�, �e ca�e cia�o tworzy z nich wszystkichsw� w�asn�, trwa�� natur�, nie b�d�c zreszt� ichzwyczajn� mieszanin�, tak jak to jest w wypadku,gdy powstaje z cia�ek wi�kszy twór cielesny, wszystkojedno czy to b�d� atomy, czy inne cz�stki, byle tylkoniniejsze od tego cia�a; z tych to w�a�nie wszystkichjako�ci � jak ju� mówi�em � tworzy si� swoista na-tura cia�a.One równie� okre�laj� spostrze�enia i w�a-�ciwe poj�cia, ale zawsze razem z ca�ym przedmiotem,w którym tkwi�, a nigdy w oderwaniu od niego; sto-sownie do ogólnego poj�cia cia�o otrzymuje sw� nazw�.Zdarza si� cz�sto, �e z cia�ami wi��� si� w�asno�ciniesta�e, które nie nale�� ani do bytów niewidzialnych,ani niecielesnych.Pos�u�ywszy si� wyra�eniem �w�asno-�ci przypadkowe" (�� ó���������) w potocznymtego s�owa znaczeniu, powiemy po prostu, �e w�asno�cite nie posiadaj� ani natury ca�ej rzeczy, do którejnale��, a któr� w�a�nie dzi�ki temu ca�o�ciowemuuj�ciu nazywamy cia�em, ani te� natury w�asno�citrwa�ych (���������������), bez których cia�o nieda si� zgo�a pomy�le�.W�asno�ci przypadkowe zale�nes� od pewnych poj�� masy cia�a, z któr� s� zwi�zane,i wedle nich zosta�y nazwane; jednak�e tylko wtedy,gdy s� widzialne aktualnie jako nale��ce do niej,bo nie s� przecie� zwi�zane z mas� cia�a na sta�e.Mimo to nie nale�y odmawia� bytu tym w�asno�ciomoczywistym dlatego tylko, �e nie posiadaj� naturyca�o�ci, do której nale��, a któr� nazywamy cia�em,ani te� natury w�asno�ci zwi�zanych w pewien sta�ysposób z cia�em.Ale nie nale�y te� s�dzi�, �e maj�byt niezale�ny � jest to bowiem nie do pomy�leniazarówno w stosunku do cech przypadkowych, jak i w�a-sno�ci sta�ych; natomiast � co jest ca�kiem oczywiste �powinno si� je uwa�a� za zjawiska przypadkowe,a nie za sta�e znamiona cia� ani te� za substancjesamoistne; raczej nale�y si� bacznie przygl�da� temu,w jaki sposób wra�enie zmys�owe zdobywa swój szcze-gólny charakter.I to te� trzeba skrupulatnie rozwa�y�, �e czasu niemo�na bada� w ten sam sposób jak inne zjawiska,które �ledzimy w przedmiocie, sprowadzaj�c je doogl�danych w umy�le wyobra�e� typowych; raczejnale�y wzi�� pod uwag� sam fakt oczywisty, na pod-stawie którego mówimy o czasie krótkim lub d�ugim,��cz�c zjawisko trwania w jedno poj�cie gatunkowe.Nie nale�y te� wprowadza� nowych wyra�e� dlaoznaczenia czasu jako rzekomo lepszych, a raczejpos�ugiwa� si� wyrazami b�d�cymi ju� w u�yciu;nie nale�y równie� orzeka� niczego innego o czasiei utrzymywa�, �e w tym orzeczeniu zawiera si� w�a�ciweznaczenie s�owa �czas" (jak post�puj� niektórzy);powinni�my natomiast rozwa�y� gruntownie, przypomocy czego tworzymy to szczególne poj�cie czasui jak je mierzymy.Sprawa ta nie wymaga dowodu.Wystarczy zwyczajny namys�, aby si� przekona�,i� czas ��czymy z dniami i nocami oraz z ich fragmen-tami, a tak�e z czuciami i ze stanami apatii, z ruchamii ze stanem bezruchu, dodaj�c w my�li (����������)tym zjawiskom t� szczególn� cech� (����� �� ó�������),któr� okre�lamy wyrazem �czas".(Mówi równie�o tym w drugiej ksi�dze O przyrodzie i w Wielkim wy-ci�gu] l.Do tego, co ju� zosta�o powiedziane, dochodzijako dalsze twierdzenie to, �e �wiaty i wszelkie ograni-czone ugrupowania atomów, które s� tego samegorodzaju co przedmioty wokó� nas, wywodz� si� z niesko�-czono�ci; albowiem wszystkie �wiaty, zarówno te ol-brzymie, jak i ma�e, bior� pocz�tek ze specjalnychskupie� atomów, a nast�pnie znów si� wszystko roz-pada, pewne rzeczy szybciej, inne wolniej, jedne podwp�ywem dzia�ania takiego a takiego uk�adu przyczyn,drugie pod wp�ywem innych przyczyn.(Wyra�niete� stwierdza, �e �wiaty s� zniszczalne, poniewa� ich1 Scholion.|sect cz�ci podlegaj� zmianom.A gdzie indziej mówi, �eziemia jest podtrzymywana przez powietrze) 1.Nie nale�y te� s�dzi�, �e wszystkie �wiaty musz�posiada� jeden i ten sam kszta�t.(W dwunastej ksi�dzedzie�a O przyrodzie mówi, i� mog� przyjmowa� ró�nekszta�ty: jedne maj� kszta�t kulisty, inne owalny,a jeszcze inne � kszta�ty ró�ni�ce si� od tych.Jednak�enie wszelkie dowolne kszta�ty s� dopuszczalne.Nie mate� takich istot �ywych, które by by�y wy��czone z nie-niesko�czono�ci)1 [ Pobierz całość w formacie PDF ]