[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.(�ydzi jeme�scy, na przyk�ad, jeszcze w 1948 roku �yli w warunkach �klasycznej�fazy �redniowiecznej.) Wi�cej na ten temat powiemy nieco pó�niej.Pomi�dzy faz� drug� a trzeci�, czyli okresem judaizmu klasycznego, istniejeluka licz�ca kilkaset lat, odno�nie której nasza wiedza na temat �ydów ispo�ecze�stwa �ydowskiego jest prawie szcz�tkowa, a wyrywkowe informacjepochodz� ze �róde� zewn�trznych (tj., nie�ydowskich).W krajach chrze�cija�stwa�aci�skiego a� do po�owy wieku X nie ma �adnych �ladów tego typu materia�ów, ainformacje na ten temat, pochodz�ce g�ównie z literatury �ydowskiej, staj� si�obfitsze dopiero w XI, a szczególnie w XII stuleciu.Wcze�niej jednak zdani jeste�my wy��cznie na �wiadectwa najpier rzymskie, apó�niej chrze�cija�skie.W krajach islamskich ta luka informacyjna nie jest a�tak wielka, mimo to wci�� ma�o wiemy na temat spo�eczno�ci �ydowskiej przedrokiem 800 n.e., oraz o przemianach, jakim podlega�a w okresie trzechpoprzedzaj�cych stuleci.G��WNE CECHY JUDAIZMU KLASYCZNEGO.Pomi�my dla wygody okres �braku informacji� i zacznijmy nasze rozwa�ania oddwóch wieków, pomi�dzy rokiem 1000 i 1200, gdy� dysponujemy spor� liczb�faktów, pochodz�cych zarówno ze �róde� zewn�trznych, jak i wewn�trznych, natemat wszystkich wa�niejszych o�rodków �ydowskich, na wschodzie i na zachodzie.Judaizm klasyczny, zapocz�tkowany w�a�nie w tamtych wiekach, przeszed� od tegoczasu niewiele zmian, i dzisiaj (pod postaci� ortodoksji) wywiera wci�� ogronymwp�yw.Jakie s� charakterystyczne cechy judaizmu klasycznego i jakie czynnikispo�eczne odró�niaj� go od wcze�niejszych faz judaizmu?W mojej opinii mo�na wymieni� trzy takie g�ówne cechy.1.Spo�ecze�stwo, w którym wyrós� judaizm klasyczny, nie mia�o warstwych�opskiej, i tym w�a�nie ró�ni si� ono od wcze�niejszych wspólnot �ydowskich,zamieszkuj�cych dwa wspomniane o�rodki: Palestyn� i Mezopotami�.Obecnie trudnonam zrozumie�, jakie ten fakt mia� implikacje.Wyobra�my sobie jednak, czymby�a pa�szczyzna; ogromne ró�nice w poziomie wykszta�cenia pomi�dzy wsi� (gdziepanowa� powszechny analfabetyzm) a miastem; ka�da, nawet najdrobniejszamniejszo��, cieszy�a si� nieporównanie wi�ksz� wolno�ci� ni� ch�opi � gdywe�miemy to pod uwag�, zrozumiemy, �e pomimo wszystkich prze�ladowa�, którym�ydzi byli poddawani, w latach tworzenia si� judaizmu klasycznego stanowili oniintegraln� cz�� klasy uprzywilejowanej.Historiografia �ydowska dotycz�catamtego okresu, a zw�aszcza angielskoj�zyczna, jest o tyle myl�ca, �e skupiasi� przede wszystkim na n�dzy i dyskryminacji �ydów.To prawda, zarówno n�dzy,jak i prze�ladowa� nie brakowa�o jednak�e najbiedniejszy nawet �ydowskirzemie�lnik, kramarz, ekonom czy skromny pisarczyk byli w znaczniekorzystniejszej sytuacji, ni� ch�op pa�szczy�niany.Taka sytuacja istnia�azw�aszcza w tych krajach europejskich, w których pa�szczyzna przetrwa�a (wostrzejszej b�d� �agodniejszej formie) do wieku XIX: w Prusach, Austrii(w��cznie z W�grami) i na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim.Nale�y te�podkre�li�, �e w okresie poprzedzaj�cym wielk� migracj� �ydowsk� (czyli gdzie�oko�o roku 1880) ogromna wi�kszo�� �ydów zamieszkiwa�a wspomniane kraje, za�podstawow� ich funkcj� spo�eczn� by�o � po�rednio � gn�bienie ch�opów w imieniuszlachty i korony.Judaizm klasyczny zaszczepi� w �ydach pogard� i niech�� do pracy na roli, jakozaj�cia, oraz do ch�opstwa, jako klasy spo�ecznej; nienawi�� do ch�opów,niespotykana w�ród innych spo�eczno�ci, by�a nawet silniejsza ni� ich nienawi��do gojów.Staje si� jasne dla ka�dego, kto mia� okazj� zapozna� si� z dziewi�tnasto- idwudziestowieczn� literatur� napisan� w jidysz b�d� po hebrajsku (9).Wi�kszo�� wschodnioeuropejskich socjalistów �ydowskich (czyli cz�onków partii ifrakcji wy��cznie �ydowskich lub takich, w których �ydzi stanowili wi�kszo��)nale�y obarczy� win� za uporczywe ignorowanie tego faktu; w istocie równie�wielu z nich cechowa�o zacekle antych�opskie nastawienie, odziedziczone pojudaizmie klasycznym.Najgorsi pod tym wzgl�dem byli, rzecz jasna �syjoni�cisocjali�ci�, cho� inni, jak cho�by cz�onkowie Bundu, nie byli wcale lepsi.Typowym przyk�adem tego podej�cia jest sprzeciw, jaki napotyka�o w �rodowisku�ydowskim tworzenie � za poparciem duchownych katolickich � spó�dzielnirolniczych, co poczytywano za �akt antysemityzmu�.To podej�cie do ch�opstwa wcale si� tak bardzo dzisiaj nie zmieni�o;szczególnie ostro uwidoczni�o si� ono w rasistowskiej wr�cz postawieradzieckich dysydentów �ydowskiego pochodzenia wobec ludu rosyjskiego; dowodzigo tak�e pomijanie ca�kowitym milczeniem tematu ch�opstwa przez wielusocjalistów �ydowskich, w��cznie z Izaakiem Deutscherem.Ca�a ta rasistowskapropaganda, dowodz�ca rzekomej wy�szo�ci intelektualnej i moralnej �ydów (abryluj� w niej �ydowscy socjali�ci), idzie w parze z brakiem wra�liwo�ci nacierpienie tych ogromnych mas spo�ecznych, które przez ostatnie tysi�clecieby�y szczególnie ciemi�one � ch�opów.2.Spo�eczno�� �ydowska okresu judaizmu klasycznego by�a szczególnieuzale�niona od króla lub wp�ywowej szlachty i arystokracji.W nast�pnymrozdziale omówimy ró�ne �ydowskie prawa wymierzone przeciwko gojom, zw�aszczaza� te, które nakazuj� �ydom ur�ga� gojom i zabraniaj� im wyra�a� jakiekolwiekuznanie dla nich lub ich obyczajów.Prawa te dopuszcza�y tylko jeden wyj�tek:gdy chodzi�o o króla-goja czy wp�ywowego lokalnego magnata-goja (po hebrajskuzwanego paric, w jidisz � purec).Króla si� chwali, za króla si� modli; królowinale�y okaza� pos�usze�stwo, i to nie tylko w sprawach pa�stwowych, lecz iniekiedy religijnych.Pó�niej zobaczymy, �e ci sami �ydowscy lekarze, którymzabrania si� ratowania �ycia zwyk�ym gojom w czasie szabatu, gdy chodzi oleczenie magnatów czy w�adców dokonuj� wr�cz medycznych cudów; co po cz�ciwyja�nia, dlaczego królowie, szlachta, czy nawet biskupi i papie�e zatrudnialicz�sto �ydowskich lekarzy.Nie tylko zreszt� lekarzy.�ydowscy komornicy(zw�aszcza we wschodniej Europie), celnicy czy poborcy podatkowi pe�nili swojeobowi�zki w s�u�bie króla czy barona z tak� gorliwo�ci�, na jak� mog�oby si�zdoby� tylko niewielu chrze�cijan.Status prawny spo�eczno�ci �ydowskiej w okresie judaizmu klasycznego opiera�si� zazwyczaj na �przywileju� nadawanym z regu�y przez króla lub ksi�cia (czy,jak w szesnastowiecznej Polsce, przez wp�ywowego szlachcica) wraz ztowarzysz�c� mu du�� autonomi� � to znaczy rabini sprawowali w�adz� nad innymi�ydami.Jednym z wa�niejszych przywilejów, datuj�cym si� jeszcze z okresupó�nego cesarstwa rzymskiego, by�o utworzenie �ydowskiego stanu kap�a�skiego,który � podobnie jak w czasach �redniowiecza kler chrze�cija�ski � zwolnionyby� od p�acenia podatków na rzecz suwerena i posiada� tak�e prawo nak�adania naswoich poddanych, w tym wypadku �ydów, podatków s�u��cych zaspokojeniu jegow�asnych potrzeb.Czy to nie interesuj�ce, �e �umowa� zawarta pomi�dzycesarstwem rzymskim a rabinami wyprzedza przynajmniej o sto lat podobnyprzywilej nadany duchowie�stwu katolickiemu przez Konstantyna Wielkiego i jegonast�pców?Oto jak wygl�da sytuacja prawna �ydów w cesarstwie rzymskim w okresie od roku200 n.e., do pocz�tków V stulecia [ Pobierz całość w formacie PDF ]