[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Prosz�ich, by opisali �to" po angielsku na jednej stronie.Kiedy ju� wszyscy sko�cz�swoje opisy, porównujemy rezultaty.Dziel� si� one na siedem kategorii:* Na postawione tu pytanie o konieczno�� formaln� mo�na by odpowiedzie� wsposób nast�puj�cy: wszech�wiat najwyra�niej cechuje nierównomierny rozk�adsprz�e� przyczynowych i innych mi�dzy jego cz�ciami; to znaczy, �e istniej�regiony g�stych po��cze�, oddzielone od siebie regionami rzadszych po��cze�.Mo�liwe, �e istniej� konieczne i nieuchronne procesy, które na g�sto��wzajemnych po��cze� reaguj� w ten sposób, �e g�sto�� staje si� g�stsza, arzadko�� � rzadsza.W takim przypadku wszech�wiat przybra�by wygl�d ca�o�ciotoczonych obszarami wzgl�dnie rzadkich po��cze� mi�dzy nimi.a.Mniej wi�cej dziesi��, b�d� mniej, procent studentówmówi na przyk�ad, �e prezentowany przedmiot to kaloszlub, bardziej jeszcze malowniczo, kalosz cz�owieka z ko�lawym paluchem, albo nawet sedes.Jasne, �e na podstawietego i podobnych analogowych czy ikonicznych opisóws�uchaczowi trudno by�oby odtworzy� przedmiot.b.Znacznie wi�ksza liczba studentów dostrzega, �ew przedmiocie mo�na wyodr�bni� kompletny niemalprostok�t i kompletny niemal sze�ciok�t, i podzieliwszy gotym sposobem na cz�ci, po�wi�ca si� nast�pnie próbieopisu relacji mi�dzy niekompletnym prostok�tem a niekompletnym sze�ciok�tem.Paru (dziwne, ale zwykle jedenb�d� dwóch w ka�dej grupie) odkrywa, �e mo�na przeprowadzi� prost� BH i przed�u�y� j� tak, by przeci�apodstaw� DC w punkcie I, tak, �e HI dope�ni sze�ciok�trównoboczny (rysunek 2).Ta w wyobra�ni poprowadzonalinia wyznaczy proporcje czworok�ta, ale rzecz jasna nieokre�li d�ugo�ci absolutnych.Zwykle gratuluj� tym studentom zdolno�ci stworzenia czego�, co przypomina wielehipotez naukowych, które �wyja�niaj�" postrzegane regularno�ci w kategoriach pewnych bytów stworzonychprzez wyobra�ni�.c.Wielu dobrze przeszkolonych studentów ucieka si� dooperacyjnych metod opisu.Zaczynaj� od pewnego punktuna obwodzie (ciekawe � zawsze od jakiego� k�ta) i odtego miejsca, zwykle zgodnie z ruchem wskazówek zegara,podaj� instrukcje, jak rysowa� przedmiot.d.Istniej� te� dwa inne dobrze znane sposoby opisu,których jak dot�d nie zastosowa� �aden student.Nikt niezacz�� od stwierdzenia: �To jest zrobione z kredy i tablicy."Nikt te� nie u�y� nigdy metody siatki, nie podzieli� powierzchni tablicy na pola (arbitralnie prostok�tne) i nie wpisywa��tak" b�d� �nie" w zale�no�ci od tego, czy dana kratkazawiera czy nie zawiera jakiego� fragmentu przedmiotu.Oczywi�cie, je�li siatka jest gruba, a przedmiot drobny,du�a ilo�� informacji przepadnie.(Wyobra�my sobie przypadek, kiedy ca�y przedmiot jest mniejszy ni� jedno polesiatki.Wówczas opis b�dzie si� sk�ada� z nie wi�cej ni�czterech i nie mniej ni� jednego potwierdzenia, zale�nie odtego, jakie b�dzie po�o�enie linii siatki wzgl�dem przedmiotu.) A jednak tak w�a�nie przekazywane s� za pomoc�impulsu elektrycznego siatki ilustracji gazetowych i takw rzeczywisto�ci dzia�a telewizja.Prosz� zwróci� uwag�, �e �adna z tych metod opisu nie wnosi nic do wyja�nieniaomawianego przedmiotu � sze�cio-prostok�ta.Wyja�nienie musi zawsze wyrasta� zopisu, ale opis, z którego wyrasta, zawsze z konieczno�ci zawiera cechyarbitralne, podobne do tych, jakie tu pos�u�y�y za przyk�ad.6.SEKWENCJE ROZBIE�NE S� NIEPRZEWIDYWALNEZgodnie z popularnym wizerunkiem nauki, wszystko jest zasadniczo przewidywalnei daje si� kontrolowa�; a je�li jakie� zdarzenie lub proces jestnieprzewidywalny i nie daje si� kontrolowa� w obecnym stanie wiedzy, to troch�wi�cejwiedzy, a zw�aszcza troch� wi�cej wskazówek praktycznych, umo�liwi namprzewidywanie i kontrolowanie niesfornych zmiennych.Jest to pogl�d nies�uszny nie tylko w szczegó�ach, lecz nies�uszny zasadniczo.Mo�na nawet zdefiniowa� obszern� klas� zjawisk, których przewidywanie ikontrola s� po prostu niemo�liwe z ca�kiem podstawowych, ale zupe�niezrozumia�ych powodów.Zapewne najlepiej znanym przyk�adem tej klasy zjawiskjest p�kni�cie jakiego� z pozoru homogenicznego materia�u, na przyk�ad szk�a.Podobnie nieprzewidywalne s� ruchy Browna (patrz S�ownik) cz�steczek cieczy igazów.Je�li rzuc� kamieniem w okno, to zale�nie od okoliczno�ci rozbij� szyb� albospowoduj� jej p�kni�cie w promienisty wzór.Je�li mój kamie� uderzy w szyb� zpr�dko�ci� pocisku, to mo�e z niej wyrwa� zgrabny sto�ek.Je�li kamie� leci zawolno i jest za ma�y, mo�e mi si� w ogóle nie uda� rozbi� szyby.Na tympoziomie przewidywanie i kontrola b�d� ca�kiem mo�liwe.Z �atwo�ci� mog� sobiezapewni� uzyskanie którego� z tych trzech rezultatów (promienistego p�kni�cia,sto�ka czy braku jakiegokolwiek �ladu uderzenia), pod warunkiem, �e b�d� unika�skrajnych si� uderzenia.Ale w granicach warunków, które daj� w efekcie promieniste p�kni�cie, niesposób przewidzie� ani kontrolowa� przebiegu i po�o�enia promieni.Co ciekawsze, im precyzyjniejszych u�yj� metod w moim laboratorium, tymbardziej nieprzewidywalne stan� si� zdarzenia.Je�li u�yj� mo�liwie najbardziejjednorodnego szk�a, wypoleruj� jego powierzchni� do jak najg�adszej p�aszczyznyoptycznej i b�d� kontrolowa� ruch mojego kamienia tak dok�adnie, jak to tylkomo�liwe, staraj�c si� o uderzenie precyzyjnie prostopad�e do powierzchni szk�a,wszystkie moje wysi�ki sprawi� jedynie, �e wydarzenia b�d� jeszcze bardziejniemo�liwe do przewidzenia.Je�li natomiast zadrasn� powierzchni� szk�a b�d� u�yj� szyby, która ju� jestp�kni�ta (co by�oby oszustwem), b�d� móg� sformu�owa� pewne przybli�oneprzewidywania.Z jakich� (nie znanych mi) powodów p�kni�cie b�dzie przebiega�równolegle do zadra�ni�cia w odleg�o�ci oko�o 0,25 mm, tak �e �lad pozadra�ni�ciu b�dzie widoczny tylko po jednej stronie p�kni�cia.Poza granic�zadra�ni�cia p�kni�cie skr�ci w kierunku, którego nie sposób przewidzie�.W napr�anym �a�cuchu p�ka najs�absze ogniwo.Tyle mo�na przewidzie�.Trudnonatomiast rozpozna� najs�absze ogniwo, zanim p�knie.Znamy zasad� ogóln�, alekonkret nam umyka.Pewne �a�cuchy maj� p�ka� pod dzia�aniem pewnego napr�enia,w pewnym miejscu.Ale dobry �a�cuch jest jednorodny i �adne przewidywanie niejest mo�liwe.A poniewa� nie wiemy, które ogniwo jest najs�absze, nie wiemydok�adnie, jak silne musi by� napr�enie, �eby �a�cuch p�k�.Podgrzewamy czyst� ciecz (powiedzmy, czyst� destylowan� wod�) w czystym,g�adkim garnku.W którym miejscu pojawi si� pierwszy b�belek pary? W jakiejtemperaturze? I w którym momencie?Nie da si� odpowiedzie� na te pytania, chyba �e na wewn�trznej powierzchnigarnka jest jaka� nierówno�� lub w wodzie p�ywa drobinka kurzu.Wobec brakutakiego oczywistego j�dra, z którego mog�aby wzi�� pocz�tek zmiana stanu, niejest mo�liwe �adne przewidywanie; a poniewa� nie mo�emy powiedzie�, gdzie si�zacznie zmiana, nie mo�emy te� orzec, kiedy.Nie mo�emy zatem stwierdzi�, wjakiej temperaturze rozpocznie si� wrzenie.Je�li eksperyment jest prowadzony bardzo starannie � to znaczy je�li woda jestbardzo czysta, a powierzchnia garnka bardzo g�adka � dojdzie do pewnegoprzegrzania cieczy.W ko�cu woda zawrze.W ko�cu zawsze si� znajdzie jaka�ró�nica, która pos�u�y jako j�dro zmiany [ Pobierz całość w formacie PDF ]