[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Arendt analizowa�a przebieg procesu Adolfa Eichmanna, nazisto-wskiego urz�dnika, odpowiedzialnego za wysy�anie �ydów do obozów�mierci.Stwierdzi�a, �e Eichmann nie by� potworem, za jakiego powszech-nie si� go uwa�a, ale typowym biurokrat� jak wielu innych, który bezstawiania pyta� prze�o�onym robi�, co mu kazano.Nie chcemy oczywi�cie powiedzie�, �e powinni�my usprawiedliwi�przest�pstwa, których dopu�cili si� �o�nierze w My Lai czy Eichmann.Chcemy tylko stwierdzi�, �e wyja�nianie ich zachowania jako dzia�aniaz�ych ludzi jest zbyt proste.O wiele bardziej owocne, ale tak�e bardziejprzera�aj�ce jest potraktowanie ich zachowania jako dzia�ania ludzi prze-ci�tnych, nara�onych na niezwyk�y wp�yw spo�eczny.Sk�d jednak wiemy,�e taka interpretacja holocaustu i wydarze� w My Lai jest w�a�ciwa? Czymo�emy by� pewni, �e to w�a�nie wp�yw spo�eczny by� przyczyn� tychKonformizm: wp�ywanie na zachowanie 299wszystkich okrucie�stw i �e nie sta�o si� to jedynie za spraw� z�ych ludzi?Odpowiedzi nale�y szuka� w badaniach nad presj� spo�eczn�, przepro-wadzanych w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych.Mogliby�mywybra� prób� przeci�tnych obywateli, podda� ich ró�nym rodzajom spo-�ecznego wp�ywu i stwierdzi�, w jakim stopniu si� podporz�dkuj� i b�d�pos�uszni.Czy eksperymentator mo�e w taki sposób wp�yn�� na tych ludzi,by pope�niali niemoralne czyny, takie jak na przyk�ad zadawanie dotkli-wego bólu niewinnym widzom? Staniey Milgram (1963,1974,1976) podj��si� tego zadania i przeprowadzi� najs�ynniejsz� w psychologii spo�ecznejseri� bada�.Wyobra� sobie, �e jeste� jednym z uczestników bada� Milgrama i pomy�l,jak ty by� reagowa�.Odpowiedzia�e� na og�oszenie w gazecie, w którymproszono o udzia� w badaniach nad pami�ci� i uczeniem si�.(Inni ucze-stnicy bada� s� w wieku od dwudziestu do pi��dziesi�ciu lat i s� z za-wodu robotnikami).Kiedy wchodzisz do laboratorium, spotykasz drugie-go uczestnika eksperymentu.Ma on czterdzie�ci siedem lat, ma nadwag�i wygl�da na mi�ego faceta.Eksperymentator wyja�nia, �e jeden z wasb�dzie gra� rol� nauczyciela, drugi za� ucznia.Wyci�gasz z kapeluszakarteczk� i dowiadujesz si�, �e ty masz by� nauczycielem.Okazuje si�,�e twoim zadaniem jest nauczenie twojego ucznia par wyrazów (np.nie-bieska-skrzynka, mi�y-dzie�), a nast�pnie sprawdzenie, czy umie je napami��.Eksperymentator mówi ci, �e b�dziesz wymierza� uczniowiwstrz�s elektryczny za ka�dym razem, kiedy si� pomyli, poniewa� celemtych bada� jest sprawdzenie wp�ywu kary na proces uczenia si�.Widzisz, jak drugi uczestnik eksperymentu � twój ucze� � w s�-siednim pokoju zostaje przywi�zany do krzes�a i jak mu przymocowuj�elektrody do r�k.Siedzisz przed generatorem wstrz�sów elektrycznychzaopatrzonym w trzydzie�ci prze��czników, za pomoc� których emitujesi� wstrz�sy o napi�ciu pr�du od 15 do 450 woltów (ka�dy kolejny prze-��cznik wymierza wstrz�s silniejszy o 15 woltów).Przy prze��cznikachNa lewo: Generator wstrz�sów elektrycznych u�ywany w eksperymentachMilgrama.Na prawo: ucze� (wspó�pracownik eksperymentatora) jest przywi�zanydo krzes�a, a do r�k ma pod��czone elektrody (zaczerpni�to z: Milgram, 1974).Konformizm: wp�ywanie na zachowanieNa pocz�tku wszystko przebiega g�adko, poniewa� pierwsze odpowiedziucznia s� prawid�owe.Pó�niej jednak pada z�a odpowied�, zatem, jak ci�poinstruowano, wymierzasz uczniowi wstrz�s elektryczny.Zaczynasz si�prawdopodobnie niepokoi� o liczb� i si�� wstrz�sów, jakie b�dziesz musia�zastosowa�.Kiedy dochodzisz do poziomu 75 woltów, ucze�, którego s�y-szysz przez interkom, wydaje z siebie odg�os bólu.By� mo�e w tym mo-mencie przerywasz i pytasz eksperymentatora, co powiniene� zrobi�.Onodpowiada: �Prosz� kontynuowa�".Ucze� pope�nia kolejne pomy�ki, a tyaplikujesz mu kilka nast�pnych wstrz�sów.Ucze� protestuje, krzyczy:�Eksperymentatorze! Ju� do��! Prosz� mnie st�d wypu�ci�!" Patrzysz naeksperymentatora zaniepokojony, on jednak mówi: �Prosz� kontynuowa�,to jest absolutnie konieczne" (patrz ry�.7.6).Jak by� post�pi�? Jak my�lisz, ile osób by�oby nadal pos�usznych ekspe-rymentatorowi i zwi�ksza�oby nat�enie wstrz�sów, a� do zaaplikowaniawstrz�su o maksymalnej sile � 450 woltów?Kiedy zadano to pytanie studentom starszych lat psychologii z Uni-wersytetu Yale, odpowiedzieli, �e post�pi�oby tak jedynie oko�o l % popu-lacji.Podobne przewidywania poczyni�a grupa doros�ych osób wywodz�-cych si� z klasy �redniej oraz grupa psychiatrów przyjmuj�cych pacjentóww ramach ubezpiecze� spo�ecznych.Ty jednak, po naszej dotychczaso-wej dyskusji na temat konformizmu, nie jeste� prawdopodobnie takimoptymist�.Nikt by nie przypuszcza�, �e holocaust czy masakra w MyLai mog� si� zdarzy�, a jednak tak by�o.Podobnie jak �o�nierze w My Laitak wi�kszo�� uczestników bada� Milgrama uleg�a presji osoby obdarzo-nej autorytetem.�rednie maksymalne nat�enie zaaplikowanych ucznio-wi wstrz�sów elektrycznych wynios�o 360 woltów, a 62,5% badanych za-stosowa�o szok o najwy�szym nat�eniu � 450 woltów, 80% uczestnikóweksperymentu emitowa�o wstrz�sy nadal, nawet wówczas, gdy ucze� �który wcze�niej wspomina�, �e ma k�opoty z sercem � krzycza�: �Po-zwólcie mi st�d wyj��! Pozwólcie mi st�d wyj��! Serce mi nawala! Pozwól-cie mi st�d wyj��! [.] Zabierzcie mnie st�d! Nie chc� ju� uczestniczy�w tym eksperymencie!" (Milgram, 1974, s.56).Trzeba w tym miejscu powiedzie�, �e ucze� w rzeczywisto�ci by�wspó�pracownikiem eksperymentatora i gra� swoj� rol�.Faktycznie nieodbiera� �adnych wstrz�sów.Równie wa�ne jest to, �e badania zosta�yzaaran�owane w sposób bardzo przekonuj�cy, tak �e badani byli prze-konani, i� naprawd� wymierzaj� partnerowi wstrz�sy elektryczne.Otojak Milgram opisa� reakcj� jednego z uczestników eksperymentu, graj�-cego rol� nauczyciela:Obserwowa�em wykszta�conego i zrównowa�onego biznesmena, którywkraczaj�c do laboratorium, u�miecha� si� i by� pewny siebie.W ci�gu 20minut zmieni� si� w be�kocz�cego i j�kaj�cego si� osobnika bliskiego sta-nowi za�amania nerwowego.Stale chwyta� si� za uszy i wykr�ca� sobier�ce.W pewnym momencie po�o�y� d�o� na czole i wymamrota�: �Bo�e,niech to si� sko�czy".Jednak ca�y czas reagowa� na ka�de s�owo ekspe-rymentatora i by� mu pos�uszny do ko�ca.(Milgram, 1963, s.377)Dlaczego tak wielu uczestników eksperymentu (zró�nicowanych podwzgl�dem wieku od dwudziestu do pi��dziesi�ciu lat) uleg�o �yczeniomeksperymentatora do tego stopnia, �e (przynajmniej we w�asnym przekona-niu) zadawali wielki ból innemu cz�owiekowi? I dlaczego studenci, oso-by doros�e, wywodz�ce si� z klasy �redniej, oraz psychiatrzy tak bardzo302 Rozdzia� 7WersjastandardowaDwóch innychnauczycieliodmawiakontynuacjiEksperymentatoropuszcza pokóji inny nauczycielwydaje poleceniekontynuacjiBadani samiwybieraj� sil�wstrz�su, którywymierz�ucznioyiRYCINA 7.7.Wyniki ró�nych wersji eksperymentu Milgrama.Pos�usze�stwoby�o najwy�sze w wersji standardowej, w której badanym polecano wymierza� innejosobie wstrz�sy elektryczne o wzrastaj�cym napi�ciu (s�upek z lewej strony).Pos�usze�stwo obni�y�o si� wtedy, gdy inni uczestnicy eksperymentu byliniepos�uszni oraz wtedy, gdy osoba ciesz�ca si� autorytetem nie by�a obecna(dwa �rodkowe s�upki) [ Pobierz całość w formacie PDF ]