[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Doko�a tych zasad, cho�wydaj� si� one zupe�nie oczywiste, toczy� si� gor�cyspór.Z zasad� sprzeczno�ci i zasad� wy��czonego �rodkaspotykamy si� tak�e w logice formalnej.Podobnie ma si�rzecz równie� z wielu innymi twierdzeniami ontologii.108Ontologia bowiem zajmuje si� analizami poj�� jeszczeniedostatecznie wyja�nionych, aby na nich oprze� pre-cyzyjn� teori�.Gdy analiza tych poj�� jest do�� dalekoposuni�ta, zostaj� jej wyniki przej�te przez inn� jak��nauk�, która na tej analizie opiera system twierdze�,maj�cy posta� teorii dedukcyjnej, tj.nauki o budowiemetodologicznej takiej, jaka jest w�a�ciwa matematyce.Tak np.wspó�czesna logika formalna, b�d�ca nauk�co do swej metody podobn� do matematyki, obejmujetzw.teori� klas i teori� stosunków, czyli relacyj.W tychswych dzia�ach wyk�ada logika formalna twierdzenia,które co do swej tre�ci mog�yby �mia�o zosta� zaliczo-ne do ontologii, jako �e opieraj� si� one tylko na usta-leniu znacze� takich terminów, jak �przedmiot jedno-stkowy", �cecha", �stosunek" itd.Niektórzy nawet au-torowie logiczni ten dzia� logiki formalnej wprost na-zywaj� ontologia.W ten sposób ontologia staje si� pod�o�em, z któregowyrastaj� niektóre nauki szczegó�owe.Z drugiej stro-ny, z nauk szczegó�owych wyrastaj� zagadnienia o cha-rakterze ontologicznym.Dzieje si� to zw�aszcza wtedy,gdy nauki te w swym rozwoju natrafiaj� na pewnetrudno�ci pochodz�ce z niedostatecznego wyja�nienianiektórych u�ywanych przez nie poj�� podstawowych.Budzi si� wtedy potrzeba wyja�nienia tych poj�� i wte-dy naukowcy-specjali�ci przechodz� na teren rozwa-�a� ontologicznych, dochodzi do wspó�pracy mi�dzyspecjalistami a filozofami.Rozdzia� trzeciMETAFIZYCZNE WNIOSKI vZ REFLEKSJI NAD POZNANIEM� I.ZAGADNIENIE PRZEDMIOT�W IDEALNYCHSP�R O UNIWERSALIAIdee plato�skie.Zagadnienie wymienione w tytule te-go paragrafu pozostaje w zwi�zku ze sporem mi�dzyapriorystami i empirystami, który poznali�my przyomawianiu epistemologicznego �zagadnienia �ród�a po-znania".W tym epistemologicznym zagadnieniu cho-dzi�o o to, która z dwu metod, aprioryczna czy te� em-piryczna, metoda rozumowa czy te� metoda do�wiad-czenia, prowadzi do poznania rzeczywisto�ci.Skraj-nym aprioryst� by� Platon, który s�dzi�, �e tylkopoznanie rozumowe doprowadza nas do poznania tego,co naprawd� istnieje, a wi�c rzeczywisto�ci, podczasgdy do�wiadczenie zaznajamia nas ze �wiatem u�udy.Poznanie rozumowe jest poznaniem dokonuj�cym si�przy pomocy poj��, poznanie do�wiadczalne za� � przypomocy spostrze�e� i wyobra�e�.Skoro tedy tylko po-znanie rozumowe zaznajamia nas z prawdziw� rzeczy-wisto�ci�, to t� prawdziw� rzeczywisto�ci� mog� by�tylko twory daj�ce si� uchwyci� wy��cznie za pomoc�poj��, nie za� to, co nam ukazuj� spostrze�enia i wy-obra�enia.Te twory daj�ce si� tylko abstrakcyjnie wmy�li poj��, a niedost�pne spostrze�eniu ani wyobra-�eniu, nazwa� Platon ideami.Có� by to mia�y by� za przedmioty � owe idee? Na-le�� do nich � wedle Platona � twory takie, jak np.dobro samo w sobie, które, w przeciwie�stwie do po-szczególnych dobrych ludzi, dobrych uczynków itd., da-j�cych si� wyobrazi�, mo�na uchwyci� sam� my�l� tyl-ko.Ide� jest te� pi�kno samo w sobie, daj�ce si� uj��tylko poj�ciowo, w przeciwie�stwie do poszczególnychpi�knych rzeczy, które mo�na spostrzec lub uj�� wwyobra�ni.Uniwersalia.Ideami maj� by� przede wszystkim tzw.przedmioty ogólne, jak np.cz�owiek w ogóle, ko� wogóle itp., czyli uniwersalia.Poszczególnych ludzi lubposzczególne konie mo�na sobie wyobrazi�, natomiastcz�owiek w ogóle lub ko� w ogóle s� to przedmiotytylko w poj�ciach uchwytne.Dla zdania sobie sprawyz tego, czym mia�yby by� owe przedmioty ogólne, czymnp.ma by� ów �ko� w ogóle", we�my pod uwag� na-st�puj�ce dwa zdania: �ka�dy ko� jest trawo�erny"i �ko� jest w Europie pospolity".Pierwsze z tych zda�mówi o poszczególnych koniach i okre�la je jako zwie-rz�ta trawo�erne.Drugie za� z tych zda� nie dotyczy�adnego poszczególnego konia.Wszak o �adnym jednost-kowym koniu nie mo�na powiedzie� z sensem, �e jeston zwierz�ciem pospolitym.Owa �pospolito�� przys�u-guje gatunkowi konia, a nie poszczególnym koniom.Otó� ten gatunek koni, podobnie jak gatunek ludzkii inne stanowi� przyk�ady tzw.przedmiotów ogólnych,które Platon zalicza do idej.Skoro tedy wedle Platona tylko poznanie rozumowe \zaznajamia nas z prawdziw� rzeczywisto�ci�, a pozna- /nie rozumowe zaznajamia nas tylko z tworami uchwyt- //nymi za pomoc� poj��, czyli z ideami, przeto � kon- V,kluduje Platon � tylko �wiat idej stanowi prawdziw� [rzeczywisto��, a �wiat rzeczy jednostkowych, dost�pny Vpoznaniu zmys�owemu, nie jest tak� rzeczywisto�ci�.^Doktryna Platona stanowi�a wyzwanie zwrócone prze-ciwko tzw.zdrowemu rozs�dkowi.Tote� spotka�a si�ona w dziejach filozofii z mniej lub wi�cej radykalnymsprzeciwem.Spór toczony na ten temat znany jest wdziejach filozofii pod nazw� sporu o uniwersa-110lll1 i a, bo uniwersaliami nazywano po �acinie przedmiotyogólne.Obok stanowiska Platona, przyznaj�cego uni-wersaliom byt rzeczywisty i samoistny, wyst�puje tupogl�d Arystotelesa, który nie odmawia� wpraw-dzie uniwersaliom istnienia, ale nie uwa�a� ich za bytysamoistne, zdolne do istnienia w oderwaniu od rzeczyjednostkowych.Wedle Arystotelesa uniwersalia istniej�tylko poprzez rzeczy jednostkowe, stanowi�c ich istotn�w�asno��, czyli � jak si� wyra�a� Arystoteles � sta-nowi�c form� rzeczy jednostkowych.Byt samoistny(substancjalny) maj�, wedle Arystotelesa, tylko rzeczyjednostkowe.Byt taki przys�uguje np.poszczególnymludziom.Idea cz�owieka, czyli cz�owiecze�stwo, istniejetylko jako istotna w�asno�� poszczególnych ludzi, i tonie w oderwaniu od nich, ale w nich.Pogl�d JPlatona,przyznaj�cy uniwersaliom byt rzeczywisty i samoistny,nazywa si� skrajnym realizmem p o j � c i o-w y m.Pogl�d Arystotelesa, przyznaj�cy im byt rze-czywisty, ale niesamoistny, lecz byt ufundowany wprzedmiotach jednostkowych, nazywa si� umiarko-wanym realizmem poj�ciowym.Obu tym formom realizmu poj�ciowego przeciwsta-wia si� konceptualizm, odmawiaj�cy ideom wogóle istnienia rzeczywistego, ale przyznaj�cy im byttylko pomy�lany.TSTie ma uniwersaliów, lecz istniej�tylko ich, poj�cia.Jeszcze dalej w opozycji przeciw realizmowi poj�cio-wemu idzie n o mi n a 1 i z m, który nie tylko odmawiauniwersaliom istnienia, ale przeczy nawet temu, jako-by �my mieli ich poj�cia.Wedle nominalisty sama my�lo cz�owieku w ogóle, który nie by�by okre�lony ani codo p�ci, ani co do wieku, ani co do wzrostu, ani co do�adnej cechy, jak� ludzie mog� si� ró�ni� mi�dzy sob�,i sama my�l taka jest nie do zrealizowania.Wedle nomina-\ listów istniej� tylko nazwy ogólne, ale ani poj�� ogól-nych, ani tym bardziej przedmiotów ogólnych nie ma.112Wspó�czesna posta� sporu o uniwersalia.Stary spórfilozoficzny o istnienie uniwersaliów wyst�puje w filo-zofii nowszej pod inn� nieco postaci�.Wspó�czesna po-sta� tego zagadnienia wyra�a si� mianowicie w pytaniu,czy nauki aprioryczne, a wi�c takie nauki, jak np.nia-tematyka, badaj� jaki� w pe�ni rzeczywisty, cho� zu-pe�nie od �wiata danego nam w do�wiadczeniu zmys�o-wym odr�bny �wiat tzw.tworów idealnych, jak np.liczby, funkcje matematyczne, itp., który istnieje wsposób zupe�nie od naszego umys�u niezale�ny, czy te��wiat taki w ogóle nie istnieje.Odbiciem tego sporu jestporuszona ju� w rozdziale po�wi�conym zagadnieniu�ród�a poznania kwestia dotycz�ca charakteru aksjo-matów matematycznych [ Pobierz całość w formacie PDF ]