[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Spróbujmy teraz przyst�pi� bli�ej do tego postulatu.Gdzie�znajdziemy w obrazie �wiata co� takiego, co nie jest tylkodane, lecz dane jest tylko o tyle, �e stanowi zarazem co�wytworzonego w akcie poznawczym?Trzeba sobie zupe�nie jasno u�wiadomi�, �e to wytwarzaniemusimy mie� znowu dane w pe�nej bezpo�rednio�ci.Do poznaniatego nie wolno nam u�ywa� �adnego wnioskowania.Ju� z tegosamego wynika, �e postrze�enia zmys�owe nie odpowiadaj� temuwymaganiu, bo o tym, �e one powstaj� przy wspó�udziale naszejczynno�ci, wiemy nie bezpo�rednio, tylko dopiero na podstawiefizykalnych i fizjologicznych bada�.Natomiast wiemy, ca�kiembezpo�rednio, �e poj�cia i idee powstaj� zawsze najpierw wakcie poznawczym i dopiero dzi�ki niemu pojawiaj� si� w sferzetego, co mamy bezpo�rednio dane.To te� �aden cz�owiek nie�udzi si� co do tej w�a�ciwo�ci poj�� i idei.Kto� mo�e uwa�a�halucynacj� za co� danego mu z zewn�trz, nikt jednak nie b�dziemniema� o swoich poj�ciach, �e je ma dane bez w�asnej my�lowejczynno�ci.Ob��kany poczyta za realne tylko �e przedmiot istosunki, które mu si� przedstawiaj� jako "rzeczywiste", cho�one faktycznie takimi nie s�; nikt jednak nie powie o swoichpoj�ciach i ideach, �e pojawiaj� si� one w danym mu �wiecie bezjego udzia�u.Wszystko inne w naszym obrazie �wiata posiada t�w�a�ciwo��, �e musi by� nam dane, je�li je mamy prze�y�;jedynie z poj�ciami i ideami sprawa ma si� prócz tego jeszcze iodwrotnie: je�li je chcemy prze�y�, musimy je wpierw wytworzy�.Tylko poj�cia i idee s� nam dane w tej formie, któr� nazwanoogl�dem intelektualnym.Kant oraz nowsi nawi�zuj�cy do�my�liciele odmawiaj� cz�owiekowi zupe�nie mo�no�ci takiegoogl�du, poniewa� wszelkie my�lenie ma si� odnosi� tylko doprzedmiotów i same siebie absolutn niczego nie wytwarza.Wogl�dzie intelektualnym jednocze�nie z form� my�low� musi by�dana zarazem i tre��.Czy� jednak nie dzieje si� to w�a�nie zczystymi poj�ciami i ideami? /Przez poj�cie rozumiem regu��,wedle której niepowi�zane elementy postrze�eniowe ��czymy wjedno��.Poj�ciem jest np.przyczynowo��.Idea jest równie�poj�ciem, tylko o wi�kszej tre�ci.Np.organizm, poj�ty ca�kiemabstrakcyjnie, jest ide�./Trzeba je bra� pod uwag� w tejformie, w której one s� jeszcze zupe�nie wolne od wszelkiejempirycznej tre�ci.Chc�c uchwyci� np.czyste poj�cieprzyczynowo�ci, nie nale�y trzyma� si� ani jakiego� okre�lonegozwi�zku przyczynowego, ani te� sumy wszystkich takich zwi�zków,tylko w�a�nie samego jej poj�cia.Przyczyn i skutków musimyszuka� w �wiecie, ale przyczynowo�� musimy sami wytworzy�, jakomy�low� form�, zanim tamte w �wiecie odnajdziemy.Gdyby�myjednak chcieli trzyma� si� twierdzenia Kanta, jakoby poj�ciabez ogl�dów nie posiada�y �adnej tre�ci, wtedy mo�liwo��okre�lenia danego nam �wiata przy pomocy poj�� by�aby w ogólenie do pomy�lenia.Przypu��my bowiem, �e mamy dane dwa elementytre�ci �wiata: A i B.Je�li mam odnale�� ich wzajemne stosunkimusz� to uczyni� przy pomocy pewnej regu�y o okre�lonej tre�ci.Jednak�e tylko ja sam mog� wytworzy� t� regu�� w akciepoznawczym.Nie mog� jej zaczerpn�� z przedmiotów, bo ichokre�lenia uzyskuj� dopiero w�a�nie przy jej pomocy.Taka tedyregu�a, s�u��ca do okre�lania rzeczywisto�ci, pojawia si� wi�cca�kowicie w obr�bie czysto poj�ciowej istotno�ci.Zanim pójdziemy dalej, chcia�bym najpierw odeprze� jedenmo�liwy zarzut.Mog�oby si� mianowicie wydawa�, �e do biegumojego rozumowania zakrad�o si� niepostrze�enie wyobra�enie"ja�ni", wzgl�dnie "osobowego podmiotu", �e ono gra tutaj pewn�rol�, oraz, �e ja si� nim pos�uguj� w rozwijaniu moich my�li,bez uprzedniego uzasadnienia.Mog�oby to dotyczy� takichpowiedze� jak np."Wytwarzam poj�cie w akcie poznawczym", albo"wysuwam taki czy inny postulat" itd.Jednak�e dotychczasowerozwa�ania nie daj� �adnego powodu, aby w tych zdaniach widzie�co� wi�cej, jak tylko zwroty stylistyczne.�e akt poznawczyjest czynno�ci� ja�ni oraz �e z niej wyp�ywa, to mo�emystwierdzi�, jak ju� zaznaczy�em, dopiero na podstawiepoznawczych rozwa�a�.Na razie musieliby�my mówi� o akciepoznawczym bez wymieniania jego podmiotu.Bo wszystko, coustalili�my dot�d, ogranicza si� tylko do stwierdzenia, �e co�"jest dane"; dalej, �e z pewnego punktu tego "danego" wy�aniasi� wspomniany wy�ej postulat, a wreszcie, �e temu postulatowiczyni� zado�� poj�cia i idee.Nie przecz� bynajmniej, �e ówpunkt, z którego wy�ania si� ten postulat jest w�a�nie"ja�ni�".Przede wszystkim jednak ograniczam si� do tego, by wca�ej czysto�ci wykaza� te pierwsze dwa kroki teorii poznania.5.POZNANIE A RZECZYWISTO��W poj�ciach i ideach mamy wi�c dane to, co nas zarazemwyprowadza poza sfer� rzeczy danych.Tym samym jednak mamy wnich tak�e mo�liwo�� okre�lenia istoty wszelkiej pozosta�ejczynno�ci poznawczej.Postulat mój wy��czy� z danego nam obrazu �wiata pewienjego fragment, poniewa� w charakterze poznania le�y konieczno��wyj�cia z tego rodzaju fragmentu.Wy��czenia tego dokonujemytylko w tym celu, aby móc poj�� poznanie.Równocze�nie jednakmusimy pami�ta� o tym , �e sztucznie rozdzieramy jednolityobraz �wiata.Musimy zrozumie�, �e wyodr�bniany przez nasfragment danego nam �wiata znajduje si�, pomijaj�c naszpostulat, w koniecznym zwi�zku z reszt� tre�ci �wiata [ Pobierz całość w formacie PDF ]