[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Odbywa�y si� gonitwy rycerskie, prze-marsze orkiestr, barwne korowody, wzorowane na antycznychprzedstawieniach, poznanych przez Zamoyskiego we W�oszech.Sam hetman by� re�yserem ca�ej uroczysto�ci.Widowisko na Rynkukrakowskim przygotowa� na podstawie opisów triumfu rzymskiego,zapewne Scypiona Afryka�skiego po zwyci�stwie nad Kartagin� w202 r.p.n.e.Zamoyski b�dzie odt�d popiera� dalekosi�ne plany Batorego,zorganizuje nawet silne stronnictwo królewskie.Staraj�c si� wzmoc-ni� w�adz� królewsk�, b�dzie wraz z Batorym lawirowa� mi�dzyszlacht� i magnateri�, by pozyska� sobie obie te grupy spo�eczne.Nic te� dziwnego, �e popada� wraz z królem w konflikt raz z jedn�,raz z drug� grup�.Widoczne to by�o zw�aszcza podczas obrad sej-mowych, gdy przeciw królowi i kanclerzowi wyst�powa�a stale do��silna opozycja.Batory, z racji swych zas�ug wojskowych, trwa�o�ci reform, prze-115prowadzonych w armii, zwyci�stwa nad przysz�ym zaborc� Polski �Rosj�, cieszy� si� w�ród potomnych niezwyk�ym wprost kultem.Ostatnio jednak historycy dostrzegli w jego panowaniu pewne rysy.W polityce zagranicznej ma�o liczy� si� z realiami i interesem pa�st-wa, w polityce wewn�trznej nie przeprowadzi� �adnych powa�niej-szych reform ustrojowych, os�abi� znaczenie sejmu, a tak�e sw� po-zycj� w Gda�sku, utraci� kontrol� nad s�downictwem.Najch�tniejwi�za� si� z magnatami pierwszego pokolenia, którzy � jak Zamoy-ski � wywodz�c si� ze szlachty oraz zawdzi�czaj�c mu ogromnyawans spo�eczny i maj�tkowy, popierali go bez zastrze�e�.Przy ichpomocy narzuca� sejmowi sw� wol�, co spowodowa�o, i� zyska� opi-ni� cz�owieka silnej r�ki.Zamoyski osi�gn�� za Batorego nie tylko dwa czo�owe w Polscestanowiska �wieckie, ale dorobi� si� tak�e ogromnego maj�tku, po-chodz�cego z nada� królewskich, darowizn, dzier�awionych sta-rostw, �upów wojennych, pracy poddanych, w�asnej oszcz�dno�ci igospodarno�ci, czasem za� gwa�tów, pope�nianych na s�abszych s�-siadach.Obejmuj�c ojcowizn� by� w�a�cicielem tylko czterech wsi,pod koniec panowania Batorego mia� kilka miast i sto kilkadziesi�twsi, nie licz�c otrzymanych w do�ywocie intratnych starostw.Staragrupa magnatów, zawiedzionych w d��eniach do wysokich stano-wisk i dochodowych maj�tków, nie mog�a mu wybaczy� tak szybkiejkariery.Najbardziej ura�eni byli Zborowscy.Egoizm i zazdro��pchn�y ich w szeregi opozycji.Przywódc� jej by� Samuel Zborowski skazany za czasów HenrykaWalezego na banicj� za zabójstwo kasztelana J�drzeja Wapowskie-go.Po elekcji Batorego powróci� do kraju, licz�c na wzgl�dy nowe-go króla.Zawiód� si� jednak, tote� szybko zaczai wichrzy� przeciwBatoremu i Zamoyskiemu, nie wahaj�c si� wi�za� z zewn�trznymiwrogami Polski � Habsburgami i Rosj�.Jego agenci usi�owali na-wet dokona� zamachu na hetmana.Ten pocz�tkowo wykazywa�du�� tolerancj� wobec poczyna� warcho�a, w ko�cu jednak podj��rzucon� przez niego r�kawic�.Gdy Samuel przebywa� u siostrzenicyw Piekarach, maj�tku nale��cym do starostwa podleg�ego hetmano-wi, zosta� pojmany przez oddzia� Zamoyskiego i uwi�ziony, a nast�-pnie �ci�ty.Gro�ny warcho� zas�ugiwa� na kar�, ale ca�� spraw� przeprowa-dzono zbyt szybko i niezr�cznie.�ci�cie Zborowskiego zrobi�o ogro-116mn� wra�enie w ca�ym kraju.Wykorzysta�a to opozycja, przedsta-wiaj�ca Samuela jako m�czennika za spraw� demokracji i obro�c�parlamentaryzmu, Zamoyskiego za� � jako tyrana, gwa�ciciela pra-wa i okrutnika.Mimo �e obóz dworski w ca�ej pe�ni ukaza� warchol-stwo Zborowskiego i jego kontakty z zagranicznymi wrogami króla,wielu ze szlachty nie dawa�o temu wiary.W rezultacie ca�y stan pa-nuj�cy podzieli� si� na dwa wrogie sobie obozy, a na sejmikach cz�-sto brano si� do szabel i chwytano za pistolety.G�ow� opozycji sta�si� teraz rodzony brat straconego banity, Krzysztof.Sprawa Zborowskiego przesz�a niebawem do legendy, wywo�uj�ctrwaj�ce jeszcze do dzi� polemiki.Przedstawiano j� niemal jako kla-syczn� tragedi�, spierano si�, kto mia� racj�.Legend� o sprawie Zborowskiego utrwalili w �wiadomo�ci naro-dowej znakomici mistrzowie pióra, od Mickiewicza i S�owackiegopoczynaj�c, a� po Wyspia�skiego i �eromskiego, �przy czym rzeczinteresuj�ca � nie Zamoyski sta� si� g�ównym bohaterem tej legen-dy, a racje w tym konflikcie s� przyznawane nie tylko Batoremuoraz jego kanclerzowi, ale równie� ich przeciwnikom" 27.Sejm 1585 r.odbywa� si� w gor�cej atmosferze; lada chwila grozi�wybuch wojny domowej.Pod stolic� �ci�gn�y t�umy uzbrojonychstronników Zborowskich, licznie stawi�y si� te� wojska królewskie.Znaczna cz�� szlachty straci�a wówczas zupe�nie orientacj�, kto jestw�a�ciwie kontynuatorem ruchu egzekucyjnego.Czy niegdy� szla-chcic, a dzi� pot�ny magnat Zamoyski, wynosz�cy si� coraz wyra�-niej ponad rzesze panów braci, czy te� Zborowscy, szermuj�cy ha-s�ami demokracji i obrony swobód? Sejm 1585 r.przyniós� ostatecz-nie zwyci�stwo obozowi królewskiemu, Zborowscy bowiem nie o�-mielili si� wyst�pi� zbrojnie, widz�c gotowe do boju karne hufce Ba-torego i Zamoyskiego.S�d sejmowy skaza� Krzysztofa Zborowskie-go na utrat� czci i wygnanie z kraju, spraw� jego brata Andrzejaod�o�ono do nast�pnych obrad, zwyci�zc� spod Lubieszowa, Jana,uniewinniono.Po tym sukcesie Batory przyst�pi� do realizacji planu wojny z Tu-rcj�.Celem jej mia�o by� wyzwolenie W�gier i usuni�cie wp�ywówsu�tana z Mo�dawii i Wo�oszczyzny.Dzi�ki zr�cznej agitacji Zamoy-skiego sejmiki wyrazi�y ju� gotowo�� do poniesienia nast�pnychofiar, a papie� Sykstus V udzieli� królowi poparcia i obieca� pomocfinansow�.Gdy przygotowania do wojny by�y ju� w pe�nym toku,118niespodziewanie, 12 grudnia 1586 r., Batory zmar�, prze�ywszy zale-dwie pi��dziesi�t trzy lata.Ca�a, dyktatorska niemal w�adza, znala-z�a si� w r�kach Zamoyskiego.Ale opozycja czuwa�a! Znowu na widowni pojawili si� Zborows-cy, domagaj�cy si� g�o�no ograniczenia uprawnie� hetmana i ukara-nia Zamoyskiego za �ci�cie ich brata [ Pobierz całość w formacie PDF ]