[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W nauce prawa karnego okre�lenie tychkryteriów i sposobu ich stosowania jest przedmiotem teoriizwi�zku przyczynowego.Najwa�niejsze z nich s� nast�puj�ce:1.Teoria ekwiwalencjiTeoria ekwiwalencji (równowarto�ci warunków) opiera si� naza�o�eniu, �e przyczyn� ka�dego skutku jest pewna sumawarunków, koniecznych do jego nast�pienia.Wszystkie warunkis� równej warto�ci, tzn.ka�dy z nich mo�e by� potraktowanyjako ten, który spowodowa� skutek.To, czy warunek jestkonieczny (okre�la si� go inaczej jako warunek sine qua non)sprawdza si� przy pomocy hipotetycznego usuwania tegowarunku, inaczej mówi�c przez stawianie pytania, czy skuteknast�pi�by, gdyby warunek ten w rzeczywisto�ci niewyst�powa�.Je�eli stwierdzimy, �e skutek i tak by nast�pi�,to znaczy, �e dany element rzeczywisto�ci nie by� koniecznymwarunkiem jego nast�pienia.Teoria ekwiwalencji ujmuje zwi�zek przyczynowy bardzoszeroko.Przyk�ad 1: Na szosie nast�pi�a kolizja dwóch samochodów.Warunkiem koniecznym zdarzenia by�o zarówno to, �e kierowcaX jecha� z maksymaln� dozwolon� szybko�ci�, a wi�c zaszybko, by móc zahamowa� na czas, jak i to, �e kierowca Y,k�óc�c si� z pasa�erem nie zauwa�y� znaku nakazuj�cegoust�pienie pierwsze�stwa przejazdu.Niezb�dnym warunkiemkolizji by�o i to, �e na kilka minut przed ni� spad� deszcz,a jezdnia by�a w tym miejscu wyj�tkowo g�adka, cozmniejszy�o skuteczno�� hamowania.Koniecznym warunkiem by�o jednak i to, �e obydwasamochody zosta�y w ogóle wyprodukowane oraz to, �e znalaz�ysi� w danym czasie w danym miejscu, co wynik�o z faktu, �ekierowca X wyjecha� z domu pó�niej ni� zamierza�, poniewa�nie móg� znale�� kluczy.Przyk�ad ten mo�na by jeszcze bardziej komplikowa�,oddaj�c coraz to nowe warunki, bez których skutek by nienast�pi�.Zwolennicy teorii ekwiwalencji podkre�laj�, �e ustaleniezwi�zku przyczynowego nie przes�dza jeszcze kwestiiodpowiedzialno�ci sprawcy, którego czyn musi by� przecie�bezprawny i zawiniony.Z podanego wy�ej przyk�adu mo�emywi�c kolejno eliminowa� poszczególne elementy, dochodz�c wrezultacie do wniosku, �e odpowiedzialno�� powinien ponie��kierowca Y.Nie zawsze jednak da si� tak �atwo wyeliminowa� wadyteorii ekwiwalencji.Przyk�ad 2: X nak�ania �on�, którawyje�d�a za granic� poci�giem, by zmieni�a za miar ipolecia�a samolotem.�ona, mimo niech�ci do podró�ylotniczych, daje si� przekona�, �e tak b�dzie wygodniej.Wrzeczywisto�ci X marzy o tym, by �ona zgin�a w katastrofiei dlatego tylko namawia j� do zmiany planów.Katastrofarzeczywi�cie nast�puje i �ona X-a ponosi �mier�.Zastosowanie do tego przyk�adu teorii ekwiwalencjiprowadzi do wniosku, �e X powinien odpowiada� za umy�lnezabójstwo.Nak�anianie �ony do podró�y samolotem by�o bowiemkoniecznym warunkiem jej �mierci w katastrofie.X chcia�tego, by zgin�a, a wi�c po jego stronie zachodzi wina umy-�lna.Mimo to uznanie go za zabójc� �ony by�oby na pewnoniew�a�ciwe.Teoria ekwiwalencji wyra�nie tu zawodzi, zbytszeroko zakre�laj�c granice odpowiedzialno�ci karnej.2.Teoria adekwatnego zwi�zku przyczynowego.Wed�ug teorii adekwatnego zwi�zku przyczynowego niewystarcza, �e czyje� zachowanie si� jest koniecznymwarunkiem nast�pienia skutku.Dla uznania go za przyczyn�wymaga si� jeszcze, by okre�lony w ustawie skutek by�normalnym, typowym nast�pstwem takiego zachowania si�.Je�liprzyk�ad 2 sprawdzimy przy pomocy kryteriów tej teorii, todojdziemy do wniosku, �e brak jest zwi�zku przyczynowegomi�dzy zachowaniem si� m�a wysy�aj�cego �on� w podró�samolotem, a jej �mierci� w katastrofie.�mier� wkatastrofie nie jest bowiem normalnym, typowym nast�pstwemwys�ania kogo� w podró� samolotem.3.Teoria relewancji.Podobnie rozstrzyga problem zwi�zku przyczynowego teoriarelewancji.Wed�ug niej, zwi�zek przyczynowy mo�na wprawdzieujmowa� szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, aleprawo karne przez odpowiednie sformu�owanie przepisówdokonuje tutaj pewnej selekcji, a nie ka�de spowodowanieskutku, nie ka�dy zwi�zek przyczynowy jest istotny(relewantny) dla odpowiedzialno�ci karnej.Rozstrzygaj�cprzyk�ad ze �mierci� w katastrofie lotniczej w �wietle tejteorii, powiemy, �e wprawdzie zachodzi tu zwi�zek przy-czynowy, ale nieistotny (nierelewantny) z punktu widzeniaart.148 � 1 KK.Przepis ten u�ywa bowiem sformu�owania"zabija cz�owieka", co ma okre�lone znaczenie j�zykowe i nieobejmuje spowodowania �mierci przez wys�anie kogo� w podró�samolotem.W orzecznictwie polskiego SN spotyka si� najcz�ciejodwo�anie si� do 133 teorii ekwiwalencji, co jednak nie mo�eby� uznane za wybór s�uszny, skoro mo�e prowadzi� to dozbytniego rozszerzenia zakresu odpowiedzialno�ci karnej.Ztego wzgl�du bardziej s�uszne by�oby pos�ugiwanie si� teori�adekwatnego zwi�zku przyczynowego, która pozwala na zgodne zdo�wiadczeniem �yciowym ró�nicowanie warunkówprzyczyniaj�cych si� do wywo�ania skutku.4.Przyczynowo�� zaniechaniaSpornym problemem teoretycznym, który nie ma jednakwi�kszego znaczenia w praktyce funkcjonowania prawa karnego,jest problem przyczynowo�ci zaniechania.Niektórzyprzedstawiciele nauki prawa karnego kwestionuj� mianowiciemo�liwo�� istnienia zwi�zku przyczynowego mi�dzy zanie-chaniem a okre�lonym w ustawie skutkiem.Twierdz� oni, �eskutek mo�eby� wywo�any tylko przez dzia�anie cz�owieka.Zaniechanienatomiast nie mo�e zapocz�tkowa� �a�cucha przyczynowego, conajwy�ej mo�emy osobom zobowi�zanym zarzuci�, �e nieprzeszkodzi�y nast�pieniu skutku.Zarówno zwolennicy, jak iprzeciwnicy pogl�du o przyczynowo�ci zaniechania dochodz�jednak do takich samych konkluzji w kwestiiodpowiedzialno�ci karnej, tyle tylko, �e wed�ug jednychpowinna ona nast�powa� za spowodowanie skutku, a wed�ugdrugich za nieprzeszkodzenie skutkowi.VII.Strona podmiotowa przest�pstwa.Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna)przest�pstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które musz�towarzyszy� stronie przedmiotowej, czyli zewn�trznemuzachowaniu si� sprawcy, i które wyra�aj� stosunek psychicznysprawcy do czynu.Pewne elementy natury psychicznej wymagane s� ju� w ramachstrony przedmiotowej.Do strony przedmiotowej zaliczamybowiem czyn, czyli zachowanie si� cz�owieka kierowane jegowol�.Znaczy to, �e element woli (a wi�c element psychiczny)jest niezb�dnym sk�adnikiem czynu.Poszczególne typyprzest�pstw, oprócz tego ogólnego warunku, zawieraj� dalszewymagania co do elementów o charakterze psychicznym.Ogólniemo�na powiedzie�, �e wymagaj� towarzysz�cej zachowaniu si�sprawcy okre�lonej postaci stosunku psychicznego do czynu,przy czym stosunek ten mo�e polega� na umy�lno�ci lubnieumy�lno�ci.Strona podmiotowa jest najwa�niejsz� przes�ank� winy.Bezzaistnienia wymaganej w przepisie karnym, okre�laj�cym typprzest�pstwa, strony podmiotowej nie mo�emy sprawcy zrobi�zarzutu z pope�nionego czynu, a wi�c nie jest mo�liwa jegoodpowiedzialno�� karna z powodu braku winy.Z kolei,okre�lona posta� strony podmiotowej (tzw.forma winy)decyduje o stopniu winy i stopniu spo�ecznej szkodliwo�ciczynu.Np.nieumy�lne spowodowanie po�aru i umy�lnepodpalenie mo�na oceni� jednakowo z punktu widzeniaobiektywnej szkody spo�ecznej [ Pobierz całość w formacie PDF ]